Speallanváttisvuohta, gohččoduvvo maid buozalmas speallogillámuš dahje speallosorjavašvuohta, definerejuvvo dego:
Dávjá, geardduhuvvon, áigodagat speallamiin mii váldá eanemus áiggi olbmo eallimis nu ahte sosiála, barggu, materiála ja bearraša oktavuođat billiduvvot (ICD-10).
Psykiátralaš diagnosagiehtagirjjis DSM V:s speallosorjavašvuohta namuhuvvon dego sorjavašvuođagillámuš dego gárrenávnnassorjavašvuohta.
Muhtin speallanváttisvuođa dovdomearkkat
Don geavahat olu áiggi jurddašit spealaid birra: ovddibut spealaid, plánet spealaid, háhkat ruđaid speallamii. Don it birge ráddjet, hálddašit dahje heaitit speallat váikko don leat geahččalan máŋgii. Dus lea dárbu lasihit biju vai olahat seamma gelddolašvuođadási. Don šattat mášoheapme dahje eardu go it beasa speallat. Don gielistat iežat speallanláhttema birra. Don spealat geahpidan dihte psyhkalaš váttuid.
Mo speallanváttisvuohta sáhttá váikkuhit du psyhkalalaččat, fysalaččat ja sosiálalaččat?
Psyhkalaš ja fysalaš
Speallanváttisvuohta sáhttá buktit jurdagiid ja dovdduid mat bávččagit ja leat váddásat. Heahpat ja sivalašvuohta dahká ahte máŋgasat válljejit guoddit iežas váttisvuođaid ollát ieš. Ballu ahte earát galget fuobmát speallama, ballu massit dehálaš gaskavuođaid, ekonomalaš váttisvuođat ja sosiála isolašuvdna sáhttá vásihuvvot issorassan ja vearrámusat sáhttá addit lossamiela ja/dahje áđehusgivssi. Dát sáhttá boahtit ovdan dego siskkildas ballu, ráfehisvuohta, váibmoravkkas, váttisvuođat oađđit, váttisvuohta jaskkodahttit ja bosihit. Don sáhtát maid dovdat doaimmahuvvama, vásihit eahpedoaivvu ja váilevaš návcca dovdat ilu.
Doaimmahisvuohta, heajus jeavddalaš borran, váilevaš oađđin dahje stáđismeahttun oađđinminsttar sáhttá leahkit boađus speallanváttisvuođas ja psyhkalaš váttuin. Dás sáhttá leat lassi negatiiva váikkuhus, ja dasa lassin sáhttá konkrehtalaččat čuohcat rumašlaš dearvvašvuhtii.
Oktiibuot dát dagaha ahte lea váttis oaidnit čovdosiid ja álggahit praktihkalaš daguid mat dárbbahuvvojit vai don galggat birget hálddahit iežaset váttisvuođaid. Dehálaš muitit lea ahte lossamiella lea vássevaš gillámuš mii váikkuha du árvvoštallannávcca. Ánut veahki. Buorre álgga lea soapmásii dovddahit luohttámušain.
Sosiálalaččat
Váttisvuođaspeallan sáhttá buktit ollu sosiála čuozahusaid čadnon bargui ja oahpahussii. Sáhttá buktit váttisvuođaid gaskavuođaide ja fierpmádagaide ja muhtimiidda sosiála isolašuvnna. Eanemus olbmot geat leat ovddidan speallansorjavašvuođa leat suoli speallan guhkit áiggi, ja eai leat lahka ge čielgasat mii dáhpáhuvvá. Leahkit rabas iežat váttisvuođaiguin lagamusaiguin dasa gullo ballu, ovdamearkka dihte hilgojuvvot. Muhto eanemusat vásihit bearraša dego buorre ja dehálaš doarjja go váttisvuođat eai šat leat čihkosis.
Muhtin čoavddasánit ruhtaspeallanváttisvuođaid birra
- Máŋgasat ožžot ekonomalaš hástalusaid ja váttisvuođaid sosiála gaskavuođaiguin skihpáriiguin, bargoskihpáriiguin ja bearrašiin.
- Dearvvašvuođagivssit nugo alkoholaváttisvuođat, oađđinváttisvuođat, ballu ja lossamiella lea dávjábut várraspelliin ja olbmuin speallanváttisvuođaiguin go loahppa álbmogis.
- 3,2% álbmogis spellet nu olu ahte sáhttá buktit váttisvuođaid sidjiide.
- Kasino ja bingospeallan neahtas lea váddáseamos ráddjet eanemusaid mielas.
- Máŋgasat geat spellet stuorra supmiid ovddas oidet dávjá pokerspealaid neahtas ja sierra odds-spealaid.
- Máŋgasiin geat spellet olu lea badjelmearálaš vuordámuš iežas vuoitovejolašvuođas.
- Eanet dievddut go nissonat leat várráspeallit dahje speallansorjavaččat.
- Speallanváttisvuođat lea assosierejuvvon lassánan iešsoardinvárain.